Ovidius, Metamorphoses, 10 HIDE LINKS TO MANUSCRIPTS
1 | Inde per inmensum croceo velatus amictu |
2 | aethera digreditur Ciconumque Hymenaeus ad oras |
3 | tendit et Orphea nequiquam voce vocatur. |
4 | adfuit ille quidem, sed nec sollemnia verba |
5 | nec laetos vultus nec felix attulit omen. |
6 | fax quoque, quam tenuit, lacrimoso stridula fumo |
7 | usque fuit nullosque invenit motibus ignes. |
8 | exitus auspicio gravior: nam nupta per herbas |
9 | bav1663.103 v dum nova naiadum turba comitata vagatur, |
10 | occidit in talum serpentis dente recepto. |
11 | quam satis ad superas postquam Rhodopeius auras |
12 | deflevit vates, ne non temptaret et umbras, |
13 | ad Styga Taenaria est ausus descendere porta |
14 | perque leves populos simulacraque functa sepulcro |
15 | cbo125.117r Persephonen adiit inamoenaque regna tenentem |
16 | umbrarum dominum pulsisque ad carmina nervis |
17 | sic ait: 'o positi sub terra numina mundi, |
18 | in quem reccidimus, quicquid mortale creamur, |
19 | si licet et falsi positis ambagibus oris |
20 | vera loqui sinitis, non huc, ut opaca viderem |
21 | Tartara, descendi, nec uti villosa colubris |
22 | slu1092.106 r terna Medusaei vincirem guttura monstri: |
23 | causa viae est coniunx, in quam calcata venenum |
24 | vipera diffudit crescentesque abstulit annos. |
25 | posse pati volui nec me temptasse negabo: |
26 | vicit Amor. supera deus hic bene notus in ora est; |
27 | an sit et hic, dubito: sed et hic tamen auguror esse, |
28 | famaque si veteris non est mentita rapinae, |
29 | vos quoque iunxit Amor. per ego haec loca plena timoris, |
30 | per Chaos hoc ingens vastique silentia regni, |
31 | Eurydices, oro, properata retexite fata. |
32 | cpl1661.70 r omnia debemur vobis, paulumque morati |
33 | serius aut citius sedem properamus ad unam. |
34 | tendimus huc omnes, haec est domus ultima, vosque |
35 | humani generis longissima regna tenetis. |
36 | haec quoque, cum iustos matura peregerit annos, |
37 | iuris erit vestri: pro munere poscimus usum; |
38 | quodsi fata negant veniam pro coniuge, certum est |
39 | nolle redire mihi: leto gaudete duorum.' |
40 | Talia dicentem nervosque ad verba moventem |
41 | exsangues flebant animae; nec Tantalus undam |
42 | bcul403.68r captavit refugam, stupuitque Ixionis orbis, |
43 | nec carpsere iecur volucres, urnisque vacarunt |
44 | Belides, inque tuo sedisti, Sisyphe, saxo. |
45 | bav1663.104 r tunc primum lacrimis victarum carmine fama est |
46 | cbo125.117v Eumenidum maduisse genas, nec regia coniunx |
47 | sustinet oranti nec, qui regit ima, negare, |
48 | Eurydicenque vocant: umbras erat illa recentes |
49 | inter et incessit passu de vulnere tardo. |
50 | hanc simul et legem Rhodopeius accipit heros, |
51 | ne flectat retro sua lumina, donec Avernas |
52 | exierit valles; aut inrita dona futura. |
53 | carpitur adclivis per muta silentia trames, |
54 | arduus, obscurus, caligine densus opaca, |
55 | nec procul afuerunt telluris margine summae: |
56 | slu1092.106 v hic, ne deficeret, metuens avidusque videndi |
57 | flexit amans oculos, et protinus illa relapsa est, |
58 | bracchiaque intendens prendique et prendere certans |
59 | nil nisi cedentes infelix arripit auras. |
60 | iamque iterum moriens non est de coniuge quicquam |
61 | questa suo (quid enim nisi se quereretur amatam?) |
62 | supremumque 'vale,' quod iam vix auribus ille |
63 | bav1669.38 v acciperet, dixit revolutaque rursus eodem est. |
64 | Non aliter stupuit gemina nece coniugis Orpheus, |
65 | quam tria qui timidus, medio portante catenas, |
66 | colla canis vidit, quem non pavor ante reliquit, |
67 | quam natura prior saxo per corpus oborto, |
68 | quique in se crimen traxit voluitque videri |
69 | Olenos esse nocens, tuque, o confisa figurae, |
70 | infelix Lethaea, tuae, iunctissima quondam |
71 | pectora, nunc lapides, quos umida sustinet Ide. |
72 | orantem frustraque iterum transire volentem |
73 | portitor arcuerat: septem tamen ille diebus |
74 | squalidus in ripa Cereris sine munere sedit; |
75 | cura dolorque animi lacrimaeque alimenta fuere. |
76 | esse deos Erebi crudeles questus, in altam |
77 | cbo125.118r se recipit Rhodopen pulsumque aquilonibus Haemum. |
78 | Tertius aequoreis inclusum Piscibus annum |
79 | finierat Titan, omnemque refugerat Orpheus |
80 | bav1663.104 v femineam Venerem, seu quod male cesserat illi, |
81 | cpl1661.70 v sive fidem dederat; multas tamen ardor habebat |
82 | iungere se vati, multae doluere repulsae. |
83 | ille etiam Thracum populis fuit auctor amorem |
84 | in teneros transferre mares citraque iuventam |
85 | aetatis breve ver et primos carpere flores. |
86 | Collis erat collemque super planissima campi |
87 | area, quam viridem faciebant graminis herbae: |
88 | bcul403.68v umbra loco deerat; qua postquam parte resedit |
89 | dis genitus vates et fila sonantia movit, |
90 | slu1092.107 r umbra loco venit: non Chaonis afuit arbor, |
91 | non nemus Heliadum, non frondibus aesculus altis, |
92 | nec tiliae molles, nec fagus et innuba laurus, |
93 | et coryli fragiles et fraxinus utilis hastis |
94 | enodisque abies curvataque glandibus ilex |
95 | et platanus genialis acerque coloribus inpar |
96 | amnicolaeque simul salices et aquatica lotos |
97 | perpetuoque virens buxum tenuesque myricae |
98 | et bicolor myrtus et bacis caerula tinus. |
99 | vos quoque, flexipedes hederae, venistis et una |
100 | pampineae vites et amictae vitibus ulmi |
101 | ornique et piceae pomoque onerata rubenti |
102 | arbutus et lentae, victoris praemia, palmae |
103 | et succincta comas hirsutaque vertice pinus, |
104 | grata deum matri, siquidem Cybeleius Attis |
105 | exuit hac hominem truncoque induruit illo. |
106 | Adfuit huic turbae metas imitata cupressus, |
107 | nunc arbor, puer ante deo dilectus ab illo, |
108 | cbo125.118v qui citharam nervis et nervis temperat arcum. |
109 | namque sacer nymphis Carthaea tenentibus arva |
110 | ingens cervus erat, lateque patentibus altas |
111 | ipse suo capiti praebebat cornibus umbras. |
112 | cornua fulgebant auro, demissaque in armos |
113 | pendebant tereti gemmata monilia collo. |
114 | bulla super frontem parvis argentea loris |
115 | vincta movebatur; parilesque ex aere nitebant |
116 | bav1663.105 r auribus e geminis circum cava tempora bacae; |
117 | isque metu vacuus naturalique pavore |
118 | deposito celebrare domos mulcendaque colla |
119 | quamlibet ignotis manibus praebere solebat. |
120 | sed tamen ante alios, Ceae pulcherrime gentis, |
121 | gratus erat, Cyparisse, tibi: tu pabula cervum |
122 | ad nova, tu liquidi ducebas fontis ad undam, |
123 | tu modo texebas varios per cornua flores, |
124 | slu1092.107 v nunc eques in tergo residens huc laetus et illuc |
125 | mollia purpureis frenabas ora capistris. |
126 | Aestus erat mediusque dies, solisque vapore |
127 | concava litorei fervebant bracchia Cancri: |
128 | fessus in herbosa posuit sua corpora terra |
129 | cervus et arborea frigus ducebat ab umbra. |
130 | cpl1661.71 r hunc puer inprudens iaculo Cyparissus acuto |
131 | fixit et, ut saevo morientem vulnere vidit, |
132 | velle mori statuit. quae non solacia Phoebus |
133 | dixit et, ut leviter pro materiaque doleret, |
134 | bcul403.69r admonuit! gemit ille tamen munusque supremum |
135 | hoc petit a superis, ut tempore lugeat omni. |
136 | iamque per inmensos egesto sanguine fletus |
137 | in viridem verti coeperunt membra colorem, |
138 | et, modo qui nivea pendebant fronte capilli, |
139 | cbo125.119r horrida caesaries fieri sumptoque rigore |
140 | sidereum gracili spectare cacumine caelum. |
141 | ingemuit tristisque deus 'lugebere nobis |
142 | lugebisque alios aderisque dolentibus' inquit. |
143 | Tale nemus vates attraxerat inque ferarum |
144 | concilio, medius turbae, volucrumque sedebat. |
145 | ut satis inpulsas temptavit pollice chordas |
146 | et sensit varios, quamvis diversa sonarent, |
147 | concordare modos, hoc vocem carmine movit: |
148 | 'ab Iove, Musa parens, (cedunt Iovis omnia regno) |
149 | carmina nostra move! Iovis est mihi saepe potestas |
150 | dicta prius: cecini plectro graviore Gigantas |
151 | sparsaque Phlegraeis victricia fulmina campis. |
152 | bav1663.105 v nunc opus est leviore lyra, puerosque canamus |
153 | dilectos superis inconcessisque puellas |
154 | ignibus attonitas meruisse libidine poenam. |
155 | 'Rex superum Phrygii quondam Ganymedis amore |
156 | arsit, et inventum est aliquid, quod Iuppiter esse, |
157 | quam quod erat, mallet. nulla tamen alite verti |
158 | dignatur, nisi quae posset sua fulmina ferre. |
159 | nec mora, percusso mendacibus aere pennis |
160 | slu1092.108 r abripit Iliaden; qui nunc quoque pocula miscet |
161 | bav1669.39 r invitaque Iovi nectar Iunone ministrat. |
162 | 'Te quoque, Amyclide, posuisset in aethere Phoebus, |
163 | tristia si spatium ponendi fata dedissent. |
164 | qua licet, aeternus tamen es, quotiensque repellit |
165 | ver hiemem, Piscique Aries succedit aquoso, |
166 | tu totiens oreris viridique in caespite flores. |
167 | te meus ante omnes genitor dilexit, et orbe |
168 | in medio positi caruerunt praeside Delphi, |
169 | dum deus Eurotan inmunitamque frequentat |
170 | cbo125.119v Sparten, nec citharae nec sunt in honore sagittae: |
171 | inmemor ipse sui non retia ferre recusat, |
172 | non tenuisse canes, non per iuga montis iniqui |
173 | ire comes, longaque alit adsuetudine flammas. |
174 | iamque fere medius Titan venientis et actae |
175 | noctis erat spatioque pari distabat utrimque, |
176 | corpora veste levant et suco pinguis olivi |
177 | splendescunt latique ineunt certamina disci. |
178 | quem prius aerias libratum Phoebus in auras |
179 | cpl1661.71 v misit et oppositas disiecit pondere nubes; |
180 | bcul403.69v reccidit in solidam longo post tempore terram |
181 | pondus et exhibuit iunctam cum viribus artem. |
182 | protinus inprudens actusque cupidine lusus |
183 | tollere Taenarides orbem properabat, at illum |
184 | dura repercusso subiecit verbere tellus |
185 | in vultus, Hyacinthe, tuos. expalluit aeque |
186 | quam puer ipse deus conlapsosque excipit artus, |
187 | et modo te refovet, modo tristia vulnera siccat, |
188 | bav1663.106 r nunc animam admotis fugientem sustinet herbis. |
189 | nil prosunt artes: erat inmedicabile vulnus. |
190 | ut, siquis violas rigidumve papaver in horto |
191 | liliaque infringat fulvis horrentia linguis, |
192 | marcida demittant subito caput illa vietum |
193 | nec se sustineant spectentque cacumine terram: |
194 | slu1092.108 v sic vultus moriens iacet et defecta vigore |
195 | ipsa sibi est oneri cervix umeroque recumbit. |
196 | 'laberis, Oebalide, prima fraudate iuventa,' |
197 | Phoebus ait 'videoque tuum, mea crimina, vulnus. |
198 | tu dolor es facinusque meum: mea dextera leto |
199 | inscribenda tuo est. ego sum tibi funeris auctor. |
200 | quae mea culpa tamen, nisi si lusisse vocari |
201 | cbo125.120r culpa potest, nisi culpa potest et amasse vocari? |
202 | atque utinam tecumque mori vitamque liceret |
203 | reddere! quod quoniam fatali lege tenemur, |
204 | semper eris mecum memorique haerebis in ore. |
205 | te lyra pulsa manu, te carmina nostra sonabunt, |
206 | flosque novus scripto gemitus imitabere nostros. |
207 | tempus et illud erit, quo se fortissimus heros |
208 | addat in hunc florem folioque legatur eodem.' |
209 | talia dum vero memorantur Apollinis ore, |
210 | ecce cruor, qui fusus humo signaverat herbas, |
211 | desinit esse cruor, Tyrioque nitentior ostro |
212 | flos oritur formamque capit, quam lilia, si non |
213 | purpureus color his, argenteus esset in illis. |
214 | non satis hoc Phoebo est (is enim fuit auctor honoris): |
215 | ipse suos gemitus foliis inscribit, et AI AI |
216 | flos habet inscriptum, funestaque littera ducta est. |
217 | nec genuisse pudet Sparten Hyacinthon: honorque |
218 | durat in hoc aevi, celebrandaque more priorum |
219 | annua praelata redeunt Hyacinthia pompa. |
220 | 'At si forte roges fecundam Amathunta metallis, |
221 | an genuisse velit Propoetidas, abnuat aeque |
222 | atque illos, gemino quondam quibus aspera cornu |
223 | frons erat, unde etiam nomen traxere Cerastae. |
224 | bav1663.106 v ante fores horum stabat Iovis Hospitis ara; |
225 | ignarus sceleris quam siquis sanguine tinctam |
226 | advena vidisset, mactatos crederet illic |
227 | bcul403.70r lactantes vitulos Amathusiacasque bidentes: |
228 | hospes erat caesus! sacris offensa nefandis |
229 | slu1092.109 r cpl1661.72 r ipsa suas urbes Ophiusiaque arva parabat |
230 | deserere alma Venus. 'sed quid loca grata, quid urbes |
231 | peccavere meae? Quod' dixit 'crimen in illis? |
232 | cbo125.120v exilio poenam potius gens inpia pendat |
233 | vel nece vel siquid medium est mortisque fugaeque. |
234 | idque quid esse potest, nisi versae poena figurae?' |
235 | dum dubitat, quo mutet eos, ad cornua vultum |
236 | flexit et admonita est haec illis posse relinqui |
237 | grandiaque in torvos transformat membra iuvencos. |
238 | 'Sunt tamen obscenae Venerem Propoetides ausae |
239 | esse negare deam; pro quo sua numinis ira |
240 | corpora cum fama primae vulgasse feruntur, |
241 | utque pudor cessit, sanguisque induruit oris, |
242 | in rigidum parvo silicem discrimine versae. |
243 | 'Quas quia Pygmalion aevum per crimen agentis |
244 | viderat, offensus vitiis, quae plurima menti |
245 | femineae natura dedit, sine coniuge caelebs |
246 | vivebat thalamique diu consorte carebat. |
247 | interea niveum mira feliciter arte |
248 | sculpsit ebur formamque dedit, qua femina nasci |
249 | nulla potest, operisque sui concepit amorem. |
250 | virginis est verae facies, quam vivere credas, |
251 | et, si non obstet reverentia, velle moveri: |
252 | ars adeo latet arte sua. miratur et haurit |
253 | pectore Pygmalion simulati corporis ignes. |
254 | saepe manus operi temptantes admovet, an sit |
255 | corpus an illud ebur, nec adhuc ebur esse fatetur. |
256 | oscula dat reddique putat loquiturque tenetque |
257 | bav1669.39 v et credit tactis digitos insidere membris |
258 | et metuit, pressos veniat ne livor in artus, |
259 | et modo blanditias adhibet, modo grata puellis |
260 | munera fert illi conchas teretesque lapillos |
261 | bav1663.107 r et parvas volucres et flores mille colorum |
262 | liliaque pictasque pilas et ab arbore lapsas |
263 | slu1092.109 v cbo125.121r Heliadum lacrimas; ornat quoque vestibus artus, |
264 | dat digitis gemmas, dat longa monilia collo, |
265 | aure leves bacae, redimicula pectore pendent: |
266 | cuncta decent; nec nuda minus formosa videtur. |
267 | conlocat hanc stratis concha Sidonide tinctis |
268 | adpellatque tori sociam adclinataque colla |
269 | mollibus in plumis, tamquam sensura, reponit. |
270 | 'Festa dies Veneris tota celeberrima Cypro |
271 | venerat, et pandis inductae cornibus aurum |
272 | conciderant ictae nivea cervice iuvencae, |
273 | bcul403.70v turaque fumabant, cum munere functus ad aras |
274 | constitit et timide 'si, di, dare cuncta potestis, |
275 | sit coniunx, opto,' non ausus 'eburnea virgo' |
276 | dicere, Pygmalion 'similis mea' dixit 'eburnae.' |
277 | sensit, ut ipsa suis aderat Venus aurea festis, |
278 | cpl1661.72 v vota quid illa velint et, amici numinis omen, |
279 | flamma ter accensa est apicemque per aera duxit. |
280 | ut rediit, simulacra suae petit ille puellae |
281 | incumbensque toro dedit oscula: visa tepere est; |
282 | admovet os iterum, manibus quoque pectora temptat: |
283 | temptatum mollescit ebur positoque rigore |
284 | subsidit digitis ceditque, ut Hymettia sole |
285 | cera remollescit tractataque pollice multas |
286 | flectitur in facies ipsoque fit utilis usu. |
287 | dum stupet et dubie gaudet fallique veretur, |
288 | rursus amans rursusque manu sua vota retractat. |
289 | corpus erat! saliunt temptatae pollice venae. |
290 | tum vero Paphius plenissima concipit heros |
291 | verba, quibus Veneri grates agat, oraque tandem |
292 | ore suo non falsa premit, dataque oscula virgo |
293 | sensit et erubuit timidumque ad lumina lumen |
294 | cbo125.121v attollens pariter cum caelo vidit amantem. |
295 | coniugio, quod fecit, adest dea, iamque coactis |
296 | cornibus in plenum noviens lunaribus orbem |
297 | slu1092.110 r bav1663.107 v illa Paphon genuit, de qua tenet insula nomen. |
298 | 'Editus hac ille est, qui si sine prole fuisset, |
299 | inter felices Cinyras potuisset haberi. |
300 | dira canam; procul hinc natae, procul este parente |
301 | aut, mea si vestras mulcebunt carmina mentes, |
302 | desit in hac mihi parte fides, nec credite factum, |
303 | vel, si credetis, facti quoque credite poenam. |
304 | si tamen admissum sinit hoc natura videri, |
305 | [gentibus Ismariis et nostro gratulor orbi,] |
306 | gratulor huic terrae, quod abest regionibus illis, |
307 | quae tantum genuere nefas: sit dives amomo |
308 | cinnamaque costumque suum sudataque ligno |
309 | tura ferat floresque alios Panchaia tellus, |
310 | dum ferat et murram: tanti nova non fuit arbor. |
311 | ipse negat nocuisse tibi sua tela Cupido, |
312 | Myrrha, facesque suas a crimine vindicat isto; |
313 | stipite te Stygio tumidisque adflavit echidnis |
314 | e tribus una soror: scelus est odisse parentem, |
315 | hic amor est odio maius scelus. undique lecti |
316 | te cupiunt proceres, totoque Oriente iuventus |
317 | ad thalami certamen adest: ex omnibus unum |
318 | elige, Myrrha, virum, dum ne sit in omnibus unus. |
319 | bcul403.71r illa quidem sentit foedoque repugnat amori |
320 | et secum 'quo mente feror? quid molior?' inquit |
321 | 'di, precor, et pietas sacrataque iura parentum, |
322 | hoc prohibete nefas scelerique resistite nostro, |
323 | si tamen hoc scelus est. sed enim damnare negatur |
324 | hanc Venerem pietas: coeunt animalia nullo |
325 | cbo125.122r cetera dilectu, nec habetur turpe iuvencae |
326 | cpl1661.73 r ferre patrem tergo, fit equo sua filia coniunx, |
327 | quasque creavit init pecudes caper, ipsaque, cuius |
328 | semine concepta est, ex illo concipit ales. |
329 | felices, quibus ista licent! humana malignas |
330 | cura dedit leges, et quod natura remittit, |
331 | slu1092.110 v invida iura negant. gentes tamen esse feruntur, |
332 | in quibus et nato genetrix et nata parenti |
333 | bav1663.108 r iungitur, et pietas geminato crescit amore. |
334 | me miseram, quod non nasci mihi contigit illic, |
335 | fortunaque loci laedor! quid in ista revolvor? |
336 | spes interdictae, discedite! dignus amari |
337 | ille, sed ut pater, est. ergo, si filia magni |
338 | non essem Cinyrae, Cinyrae concumbere possem: |
339 | nunc, quia iam meus est, non est meus, ipsaque damno |
340 | est mihi proximitas: aliena potentior essem. |
341 | ire libet procul hinc patriaeque relinquere fines, |
342 | dum scelus effugiam; retinet malus ardor euntem, |
343 | ut praesens spectem Cinyran tangamque loquarque |
344 | osculaque admoveam, si nil conceditur ultra. |
345 | ultra autem spectare aliquid potes, inpia virgo? |
346 | et quot confundas et iura et nomina, sentis? |
347 | tune eris et matris paelex et adultera patris? |
348 | tune soror nati genetrixque vocabere fratris? |
349 | nec metues atro crinitas angue sorores, |
350 | quas facibus saevis oculos atque ora petentes |
351 | noxia corda vident? at tu, dum corpore non es |
352 | passa nefas, animo ne concipe neve potentis |
353 | concubitu vetito naturae pollue foedus! |
354 | bav1669.40 r velle puta: res ipsa vetat; pius ille memorque est |
355 | moris et o vellem similis furor esset in illo!' |
356 | cbo125.122v 'Dixerat, at Cinyras, quem copia digna procorum, |
357 | quid faciat, dubitare facit, scitatur ab ipsa, |
358 | nominibus dictis, cuius velit esse mariti; |
359 | illa silet primo patriisque in vultibus haerens |
360 | aestuat et tepido suffundit lumina rore. |
361 | virginei Cinyras haec credens esse timoris, |
362 | flere vetat siccatque genas atque oscula iungit; |
363 | Myrrha datis nimium gaudet consultaque, qualem |
364 | optet habere virum, 'similem tibi' dixit; at ille |
365 | slu1092.111 r bcul403.71v non intellectam vocem conlaudat et 'esto |
366 | tam pia semper' ait. pietatis nomine dicto |
367 | demisit vultus sceleris sibi conscia virgo. |
368 | 'Noctis erat medium, curasque et corpora somnus |
369 | bav1663.108 v solverat; at virgo Cinyreia pervigil igni |
370 | carpitur indomito furiosaque vota retractat |
371 | et modo desperat, modo vult temptare, pudetque |
372 | et cupit, et, quid agat, non invenit, utque securi |
373 | saucia trabs ingens, ubi plaga novissima restat, |
374 | quo cadat, in dubio est omnique a parte timetur, |
375 | sic animus vario labefactus vulnere nutat |
376 | cpl1661.73 v huc levis atque illuc momentaque sumit utroque, |
377 | nec modus et requies, nisi mors, reperitur amoris. |
378 | mors placet. erigitur laqueoque innectere fauces |
379 | destinat et zona summo de poste revincta |
380 | 'care, vale, Cinyra, causamque intellege mortis!' |
381 | dixit et aptabat pallenti vincula collo. |
382 | 'Murmura verborum fidas nutricis ad aures |
383 | pervenisse ferunt limen servantis alumnae. |
384 | surgit anus reseratque fores mortisque paratae |
385 | instrumenta videns spatio conclamat eodem |
386 | seque ferit scinditque sinus ereptaque collo |
387 | cbo125.123r vincula dilaniat; tum denique flere vacavit, |
388 | tum dare conplexus laqueique requirere causam. |
389 | muta silet virgo terramque inmota tuetur |
390 | et deprensa dolet tardae conamina mortis. |
391 | instat anus canosque suos et inania nudans |
392 | ubera per cunas alimentaque prima precatur, |
393 | ut sibi committat, quicquid dolet. illa rogantem |
394 | aversata gemit; certa est exquirere nutrix |
395 | nec solam spondere fidem. 'dic' inquit 'opemque |
396 | me sine ferre tibi: non est mea pigra senectus. |
397 | seu furor est, habeo, quae carmine sanet et herbis; |
398 | sive aliquis nocuit, magico lustrabere ritu; |
399 | slu1092.111 v ira deum sive est, sacris placabilis ira. |
400 | quid rear ulterius? certe fortuna domusque |
401 | sospes et in cursu est: vivunt genetrixque paterque.' |
402 | Myrrha patre audito suspiria duxit ab imo |
403 | pectore; nec nutrix etiamnum concipit ullum |
404 | mente nefas aliquemque tamen praesentit amorem; |
405 | bav1663.109 r propositique tenax, quodcumque est, orat, ut ipsi |
406 | indicet, et gremio lacrimantem tollit anili |
407 | atque ita conplectens infirmis membra lacertis |
408 | 'sensimus,' inquit 'amas! et in hoc mea (pone timorem) |
409 | sedulitas erit apta tibi, nec sentiet umquam |
410 | hoc pater.' exiluit gremio furibunda torumque |
411 | bcul403.72r ore premens 'discede, precor, miseroque pudori |
412 | parce!' ait; instanti 'discede, aut desine' dixit |
413 | 'quaerere, quid doleam! scelus est, quod scire laboras.' |
414 | horret anus tremulasque manus annisque metuque |
415 | tendit et ante pedes supplex procumbit alumnae |
416 | et modo blanditur, modo, si non conscia fiat, |
417 | terret et indicium laquei coeptaeque minatur |
418 | cbo125.123v mortis et officium commisso spondet amori. |
419 | extulit illa caput lacrimisque inplevit obortis |
420 | pectora nutricis conataque saepe fateri |
421 | saepe tenet vocem pudibundaque vestibus ora |
422 | texit et 'o' dixit 'felicem coniuge matrem!' |
423 | hactenus, et gemuit. gelidus nutricis in artus |
424 | ossaque (sensit enim) penetrat tremor, albaque toto |
425 | cpl1661.74 r vertice canities rigidis stetit hirta capillis, |
426 | multaque, ut excuteret diros, si posset, amores, |
427 | addidit. at virgo scit se non falsa moneri; |
428 | certa mori tamen est, si non potiatur amore. |
429 | csg866.65 'vive,' ait haec, 'potiere tuo' et, non ausa 'parente' |
430 | dicere, conticuit promissaque numine firmat. |
431 | 'Festa piae Cereris celebrabant annua matres |
432 | illa, quibus nivea velatae corpora veste |
433 | slu1092.112 r primitias frugum dant spicea serta suarum |
434 | perque novem noctes venerem tactusque viriles |
435 | in vetitis numerant: turba Cenchreis in illa |
436 | regis adest coniunx arcanaque sacra frequentat. |
437 | ergo legitima vacuus dum coniuge lectus, |
438 | nacta gravem vino Cinyran male sedula nutrix, |
439 | nomine mentito veros exponit amores |
440 | bav1663.109 v et faciem laudat; quaesitis virginis annis |
441 | 'par' ait 'est Myrrhae.' quam postquam adducere iussa est |
442 | utque domum rediit, 'gaude, mea' dixit 'alumna: |
443 | vicimus!' infelix non toto pectore sentit |
444 | laetitiam virgo, praesagaque pectora maerent, |
445 | sed tamen et gaudet: tanta est discordia mentis. |
446 | 'Tempus erat, quo cuncta silent, interque triones |
447 | flexerat obliquo plaustrum temone Bootes: |
448 | ad facinus venit illa suum; fugit aurea caelo |
449 | cbo125.124r luna, tegunt nigrae latitantia sidera nubes; |
450 | bav1669.40 v nox caret igne suo; primus tegis, Icare, vultus, |
451 | Erigoneque pio sacrata parentis amore. |
452 | ter pedis offensi signo est revocata, ter omen |
453 | funereus bubo letali carmine fecit: |
454 | it tamen, et tenebrae minuunt noxque atra pudorem; |
455 | nutricisque manum laeva tenet, altera motu |
456 | caecum iter explorat. thalami iam limina tangit, |
457 | bcul403.72v iamque fores aperit, iam ducitur intus: at illi |
458 | poplite succiduo genua intremuere, fugitque |
459 | et color et sanguis, animusque relinquit euntem. |
460 | quoque suo propior sceleri est, magis horret, et ausi |
461 | paenitet, et vellet non cognita posse reverti. |
462 | cunctantem longaeva manu deducit et alto |
463 | admotam lecto cum traderet 'accipe,' dixit, |
464 | 'ista tua est, Cinyra' devotaque corpora iunxit. |
465 | accipit obsceno genitor sua viscera lecto |
466 | virgineosque metus levat hortaturque timentem. |
467 | slu1092.112 v forsitan aetatis quoque nomine 'filia' dixit, |
468 | dixit et illa 'pater,' sceleri ne nomina desint. |
469 | 'Plena patris thalamis excedit et inpia diro |
470 | semina fert utero conceptaque crimina portat. |
471 | postera nox facinus geminat, nec finis in illa est, |
472 | cum tandem Cinyras, avidus cognoscere amantem |
473 | post tot concubitus, inlato lumine vidit |
474 | cpl1661.74 v et scelus et natam verbisque dolore retentis |
475 | bav1663.110 r pendenti nitidum vagina deripit ensem; |
476 | Myrrha fugit: tenebrisque et caecae munere noctis |
477 | intercepta neci est latosque vagata per agros |
478 | palmiferos Arabas Panchaeaque rura relinquit |
479 | perque novem erravit redeuntis cornua lunae, |
480 | cbo125.124v cum tandem terra requievit fessa Sabaea; |
481 | vixque uteri portabat onus. tum nescia voti |
482 | atque inter mortisque metus et taedia vitae |
483 | est tales conplexa preces: 'o siqua patetis |
484 | numina confessis, merui nec triste recuso |
485 | supplicium, sed ne violem vivosque superstes |
486 | mortuaque exstinctos, ambobus pellite regnis |
487 | mutataeque mihi vitamque necemque negate!' |
488 | numen confessis aliquod patet: ultima certe |
489 | vota suos habuere deos. nam crura loquentis |
490 | terra supervenit, ruptosque obliqua per ungues |
491 | porrigitur radix, longi firmamina trunci, |
492 | ossaque robur agunt, mediaque manente medulla |
493 | sanguis it in sucos, in magnos bracchia ramos, |
494 | in parvos digiti, duratur cortice pellis. |
495 | iamque gravem crescens uterum perstrinxerat arbor |
496 | pectoraque obruerat collumque operire parabat: |
497 | non tulit illa moram venientique obvia ligno |
498 | subsedit mersitque suos in cortice vultus. |
499 | quae quamquam amisit veteres cum corpore sensus, |
500 | flet tamen, et tepidae manant ex arbore guttae. |
501 | slu1092.113 r est honor et lacrimis, stillataque cortice murra |
502 | nomen erile tenet nulloque tacebitur aevo. |
503 | bcul403.73r 'At male conceptus sub robore creverat infans |
504 | quaerebatque viam, qua se genetrice relicta |
505 | exsereret; media gravidus tumet arbore venter. |
506 | tendit onus matrem; neque habent sua verba dolores, |
507 | nec Lucina potest parientis voce vocari. |
508 | nitenti tamen est similis curvataque crebros |
509 | dat gemitus arbor lacrimisque cadentibus umet. |
510 | bav1663.110 v constitit ad ramos mitis Lucina dolentes |
511 | cbo125.125r admovitque manus et verba puerpera dixit: |
512 | arbor agit rimas et fissa cortice vivum |
513 | reddit onus, vagitque puer; quem mollibus herbis |
514 | naides inpositum lacrimis unxere parentis. |
515 | laudaret faciem Livor quoque; qualia namque |
516 | corpora nudorum tabula pinguntur Amorum, |
517 | talis erat, sed, ne faciat discrimina cultus, |
518 | aut huic adde leves, aut illis deme pharetras. |
519 | 'Labitur occulte fallitque volatilis aetas, |
520 | et nihil est annis velocius: ille sorore |
521 | natus avoque suo, qui conditus arbore nuper, |
522 | nuper erat genitus, modo formosissimus infans, |
523 | cpl1661.75 r iam iuvenis, iam vir, iam se formosior ipso est, |
524 | iam placet et Veneri matrisque ulciscitur ignes. |
525 | namque pharetratus dum dat puer oscula matri, |
526 | inscius exstanti destrinxit harundine pectus; |
527 | csg866.66 laesa manu natum dea reppulit: altius actum |
528 | vulnus erat specie primoque fefellerat ipsam. |
529 | capta viri forma non iam Cythereia curat |
530 | litora, non alto repetit Paphon aequore cinctam |
531 | piscosamque Cnidon gravidamve Amathunta metallis; |
532 | abstinet et caelo: caelo praefertur Adonis. |
533 | hunc tenet, huic comes est adsuetaque semper in umbra |
534 | indulgere sibi formamque augere colendo |
535 | slu1092.113 v per iuga, per silvas dumosaque saxa vagatur |
536 | fine genus vestem ritu succincta Dianae |
537 | hortaturque canes tutaeque animalia praedae, |
538 | aut pronos lepores aut celsum in cornua cervum |
539 | aut agitat dammas; a fortibus abstinet apris |
540 | raptoresque lupos armatosque unguibus ursos |
541 | vitat et armenti saturatos caede leones. |
542 | cbo125.125v te quoque, ut hos timeas, siquid prodesse monendo |
543 | possit, Adoni, monet, 'fortis' que 'fugacibus esto' |
544 | inquit; 'in audaces non est audacia tuta. |
545 | bav1663.111 r parce meo, iuvenis, temerarius esse periclo, |
546 | bav1669.41 r neve feras, quibus arma dedit natura, lacesse, |
547 | stet mihi ne magno tua gloria. non movet aetas |
548 | nec facies nec quae Venerem movere, leones |
549 | bcul403.73v saetigerosque sues oculosque animosque ferarum. |
550 | fulmen habent acres in aduncis dentibus apri, |
551 | impetus est fulvis et vasta leonibus ira, |
552 | invisumque mihi genus est.' quae causa, roganti |
553 | 'dicam,' ait 'et veteris monstrum mirabere culpae. |
554 | sed labor insolitus iam me lassavit, et, ecce, |
555 | opportuna sua blanditur populus umbra, |
556 | datque torum caespes: libet hac requiescere tecum' |
557 | (et requievit) 'humo' pressitque et gramen et ipsum |
558 | inque sinu iuvenis posita cervice reclinis |
559 | sic ait ac mediis interserit oscula verbis: |
560 | 'Forsitan audieris aliquam certamine cursus |
561 | veloces superasse viros: non fabula rumor |
562 | ille fuit; superabat enim. nec dicere posses, |
563 | laude pedum formaene bono praestantior esset. |
564 | scitanti deus huic de coniuge 'coniuge' dixit |
565 | 'nil opus est, Atalanta, tibi: fuge coniugis usum. |
566 | nec tamen effugies teque ipsa viva carebis.' |
567 | territa sorte dei per opacas innuba silvas |
568 | vivit et instantem turbam violenta procorum |
569 | slu1092.114 r condicione fugat, 'ne' c 'sum potiunda, nisi' inquit |
570 | 'victa prius cursu. pedibus contendite mecum: |
571 | praemia veloci coniunx thalamique dabuntur, |
572 | cpl1661.75 v mors pretium tardis: ea lex certaminis esto.' |
573 | cbo125.126r illa quidem inmitis, sed (tanta potentia formae est) |
574 | venit ad hanc legem temeraria turba procorum. |
575 | sederat Hippomenes cursus spectator iniqui |
576 | et 'petitur cuiquam per tanta pericula coniunx?' |
577 | dixerat ac nimios iuvenum damnarat amores; |
578 | ut faciem et posito corpus velamine vidit, |
579 | quale meum, vel quale tuum, si femina fias, |
580 | bav1663.111 v obstipuit tollensque manus 'ignoscite,' dixit |
581 | 'quos modo culpavi! nondum mihi praemia nota, |
582 | quae peteretis, erant.' laudando concipit ignes |
583 | et, ne quis iuvenum currat velocius, optat |
584 | invidiaque timet. 'sed cur certaminis huius |
585 | intemptata mihi fortuna relinquitur?' inquit |
586 | 'audentes deus ipse iuvat!' dum talia secum |
587 | exigit Hippomenes, passu volat alite virgo. |
588 | quae quamquam Scythica non setius ire sagitta |
589 | Aonio visa est iuveni, tamen ille decorem |
590 | miratur magis: et cursus facit ipse decorem. |
591 | aura refert ablata citis talaria plantis, |
592 | tergaque iactantur crines per eburnea, quaeque |
593 | poplitibus suberant picto genualia limbo; |
594 | inque puellari corpus candore ruborem |
595 | bcul403.74r traxerat, haud aliter, quam cum super atria velum |
596 | candida purpureum simulatas inficit umbras. |
597 | dum notat haec hospes, decursa novissima meta est, |
598 | et tegitur festa victrix Atalanta corona. |
599 | dant gemitum victi penduntque ex foedere poenas. |
600 | 'Non tamen eventu iuvenis deterritus horum |
601 | constitit in medio vultuque in virgine fixo |
602 | 'quid facilem titulum superando quaeris inertes? |
603 | slu1092.114 v mecum confer' ait. 'seu me fortuna potentem |
604 | cbo125.126v fecerit, a tanto non indignabere vinci: |
605 | namque mihi genitor Megareus Onchestius, illi |
606 | est Neptunus avus, pronepos ego regis aquarum, |
607 | nec virtus citra genus est; seu vincar, habebis |
608 | Hippomene victo magnum et memorabile nomen.' |
609 | talia dicentem molli Schoeneia vultu |
610 | aspicit et dubitat, superari an vincere malit, |
611 | atque ita 'quis deus hunc formosis' inquit 'iniquus |
612 | perdere vult caraeque iubet discrimine vitae |
613 | coniugium petere hoc? non sum, me iudice, tanti. |
614 | nec forma tangor, (poteram tamen hac quoque tangi) |
615 | bav1663.112 r sed quod adhuc puer est; non me movet ipse, sed aetas. |
616 | quid, quod inest virtus et mens interrita leti? |
617 | quid, quod ab aequorea numeratur origine quartus? |
618 | quid, quod amat tantique putat conubia nostra, |
619 | ut pereat, si me fors illi dura negarit? |
620 | dum licet, hospes, abi thalamosque relinque cruentos. |
621 | coniugium crudele meum est, tibi nubere nulla |
622 | cpl1661.76 r nolet, et optari potes a sapiente puella. |
623 | cur tamen est mihi cura tui tot iam ante peremptis? |
624 | viderit! intereat, quoniam tot caede procorum |
625 | csg866.67 admonitus non est agiturque in taedia vitae. |
626 | occidet hic igitur, voluit quia vivere mecum, |
627 | indignamque necem pretium patietur amoris? |
628 | non erit invidiae victoria nostra ferendae. |
629 | sed non culpa mea est! utinam desistere velles, |
630 | aut, quoniam es demens, utinam velocior esses! |
631 | at quam virgineus puerili vultus in ore est! |
632 | a! miser Hippomene, nollem tibi visa fuissem! |
633 | vivere dignus eras. quodsi felicior essem, |
634 | cbo125.127r nec mihi coniugium fata inportuna negarent, |
635 | unus eras, cum quo sociare cubilia vellem.' |
636 | dixerat, utque rudis primoque cupidine tacta, |
637 | slu1092.115 r quod facit, ignorans amat et non sentit amorem. |
638 | 'Iam solitos poscunt cursus populusque paterque, |
639 | cum me sollicita proles Neptunia voce |
640 | invocat Hippomenes 'Cytherea,' que 'conprecor, ausis |
641 | bcul403.74v adsit' ait 'nostris et quos dedit, adiuvet ignes.' |
642 | bav1669.41 v detulit aura preces ad me non invida blandas: |
643 | motaque sum, fateor, nec opis mora longa dabatur. |
644 | est ager, indigenae Tamasenum nomine dicunt, |
645 | telluris Cypriae pars optima, quem mihi prisci |
646 | sacravere senes templisque accedere dotem |
647 | hanc iussere meis; medio nitet arbor in arvo, |
648 | fulva comas, fulvo ramis crepitantibus auro: |
649 | hinc tria forte mea veniens decerpta ferebam |
650 | bav1663.112 v aurea poma manu nullique videnda nisi ipsi |
651 | Hippomenen adii docuique, quis usus in illis. |
652 | signa tubae dederant, cum carcere pronus uterque |
653 | emicat et summam celeri pede libat harenam: |
654 | posse putes illos sicco freta radere passu |
655 | et segetis canae stantes percurrere aristas. |
656 | adiciunt animos iuveni clamorque favorque |
657 | verbaque dicentum 'nunc, nunc incumbere tempus! |
658 | Hippomene, propera! nunc viribus utere totis! |
659 | pelle moram: vinces!' dubium, Megareius heros |
660 | gaudeat an virgo magis his Schoeneia dictis. |
661 | o quotiens, cum iam posset transire, morata est |
662 | spectatosque diu vultus invita reliquit! |
663 | aridus e lasso veniebat anhelitus ore, |
664 | metaque erat longe: tum denique de tribus unum |
665 | cbo125.127v fetibus arboreis proles Neptunia misit. |
666 | obstipuit virgo nitidique cupidine pomi |
667 | declinat cursus aurumque volubile tollit; |
668 | praeterit Hippomenes: resonant spectacula plausu. |
669 | illa moram celeri cessataque tempora cursu |
670 | corrigit atque iterum iuvenem post terga relinquit: |
671 | slu1092.115 v cpl1661.76 v et rursus pomi iactu remorata secundi |
672 | consequitur transitque virum. pars ultima cursus |
673 | restabat; 'nunc' inquit 'ades, dea muneris auctor!' |
674 | inque latus campi, quo tardius illa rediret, |
675 | iecit ab obliquo nitidum iuvenaliter aurum. |
676 | an peteret, virgo visa est dubitare: coegi |
677 | tollere et adieci sublato pondera malo |
678 | inpediique oneris pariter gravitate moraque, |
679 | neve meus sermo cursu sit tardior ipso, |
680 | praeterita est virgo: duxit sua praemia victor. |
681 | 'Dignane, cui grates ageret, cui turis honorem |
682 | ferret, Adoni, fui? nec grates inmemor egit, |
683 | nec mihi tura dedit. subitam convertor in iram, |
684 | contemptuque dolens, ne sim spernenda futuris, |
685 | bav1663.113 r exemplo caveo meque ipsa exhortor in ambos: |
686 | templa, deum Matri quae quondam clarus Echion |
687 | bcul403.75r fecerat ex voto, nemorosis abdita silvis, |
688 | transibant, et iter longum requiescere suasit; |
689 | illic concubitus intempestiva cupido |
690 | occupat Hippomenen a numine concita nostro. |
691 | luminis exigui fuerat prope templa recessus, |
692 | speluncae similis, nativo pumice tectus, |
693 | religione sacer prisca, quo multa sacerdos |
694 | lignea contulerat veterum simulacra deorum; |
695 | hunc init et vetito temerat sacraria probro. |
696 | cbo125.128r sacra retorserunt oculos, turritaque Mater |
697 | an Stygia sontes dubitavit mergeret unda: |
698 | poena levis visa est; ergo modo levia fulvae |
699 | colla iubae velant, digiti curvantur in ungues, |
700 | ex umeris armi fiunt, in pectora totum |
701 | pondus abit, summae cauda verruntur harenae; |
702 | iram vultus habet, pro verbis murmura reddunt, |
703 | pro thalamis celebrant silvas aliisque timendi |
704 | dente premunt domito Cybeleia frena leones. |
705 | slu1092.116 r hos tu, care mihi, cumque his genus omne ferarum, |
706 | quod non terga fugae, sed pugnae pectora praebet, |
707 | effuge, ne virtus tua sit damnosa duobus!' |
708 | 'Illa quidem monuit iunctisque per aera cycnis |
709 | carpit iter, sed stat monitis contraria virtus. |
710 | forte suem latebris vestigia certa secuti |
711 | excivere canes, silvisque exire parantem |
712 | fixerat obliquo iuvenis Cinyreius ictu: |
713 | protinus excussit pando venabula rostro |
714 | sanguine tincta suo trepidumque et tuta petentem |
715 | trux aper insequitur totosque sub inguine dentes |
716 | abdidit et fulva moribundum stravit harena. |
717 | vecta levi curru medias Cytherea per auras |
718 | Cypron olorinis nondum pervenerat alis:bav1663.113 v |
719 | agnovit longe gemitum morientis et albas |
720 | cpl1661.77 r flexit aves illuc, utque aethere vidit ab alto |
721 | exanimem inque suo iactantem sanguine corpus, |
722 | desiluit pariterque sinum pariterque capilloscsg866.68 |
723 | rupit et indignis percussit pectora palmis |
724 | questaque cum fatis 'at non tamen omnia vestri |
725 | iuris erunt' dixit. 'luctus monimenta manebunt |
726 | semper, Adoni, mei, repetitaque mortis imagocbo125.128v |
727 | annua plangoris peraget simulamina nostri; |
728 | at cruor in florem mutabitur. an tibi quondam |
729 | femineos artus in olentes vertere mentas, |
730 | Persephone, licuit: nobis Cinyreius heros |
731 | invidiae mutatus erit?' sic fata cruorem |
732 | nectare odorato sparsit, qui tinctus ab illobcul403.75v |
733 | intumuit sic, ut fulvo perlucida caeno |
734 | surgere bulla solet, nec plena longior hora |
735 | facta mora est, cum flos de sanguine concolor ortus, |
736 | qualem, quae lento celant sub cortice granum, |
737 | punica ferre solent; brevis est tamen usus in illo;bav1669.42 r |
738 | namque male haerentem et nimia levitate caducumslu1092.116 v |
739 | excutiunt idem, qui praestant nomina, venti.' |